Với những ưu thể nói trên Adam Smith, người được coi là người sáng lập
ra dòng kinh tế học, trong tác phẩm “Của cải các dân tộc” đã khẳng định: nhờ cơ
chế bàn tay vô hình của thị trường sẽ dẫn dắt việc sản xuất ra những hàng hoá
mà mọi người mong muốn theo cách tốt nhất.
Những ý tưởng của Adam Smith đã có ánh hưởng đến nhiều nhà kinh tế học
vào thể kỷ thứ 19 như Stuart Mill và Nassau Senior người Anh, họ đã đưa ra một
thuyết gọi là thuyết kinh doanh tự do và đưa đến sự ra đời của một mô hình kinh
tế thị trường thuần tuý. Đó là nền kinh tế mà mọi hàng hoá và dịch vụ đều do
khu vực tư nhân sản xuất và mọi hoạt động mua bán giao dịch đều diễn ra trên
thị trường, với giá cả là sản phẩm của sự tương tác giữa cung và cầu.
Đặc biệt thập niên 80 của thể kỷ 20, Tổng thống Hoa Kỳ Ronald Reagan đã
trở nên nổi tiếng vởi bài phát biếu tại Cancun, Mexico: “Magic of the market”
(Ma thuật của thị trường) vởi quan niệm “bàn tay vô hình” sẽ cho một “cú sút”
vào sự tăng trưởng và phát triển kinh tế. Theo ý tưởng này một trào lưu phát
triển nền kinh tế thị trường tự do được hình thành ở nhiều nước trên thể giới,
kế cá các nước đang phát triển, hình thành trường phái “Tân tự do hoá kinh tế”
với sự thống trị của quan điểm tư nhân hoá một cách triệt để nền kinh tế và mở
rộng tối đa hoạt động của thị trường.
Tuy vậy những gì diễn ra trên thực tế ở các nước chuyến qua nền kinh tế
thị trường tự do được đánh giá là không thành công theo mong muốn. Theo cơ chế
thị trường tự do nhiều nước đã tìm được cách nâng cao tốc độ tăng trưởng và giảm
lạm phát, nhưng đi đôi với điều đó lại nảy sinh một loạt các tiêu cực và những
xu thế xấu trong nền kinh tế, kể cả những vấn đề thuộc về xã hội, chính trị
v.v…, sau nhiều cuộc khủng hoảng kinh tế, nhất là sau thời kỳ khủng hoảng và
suy thoái kinh tế toàn cầu xảy ra vào tháng 10/2008 từ Hoa Kỳ, đã khẳng định sự
thất bại của thuyết (chủ nghĩa) tân tự do trong bối cảnh khủng hoảng tài chính
và suy thoái kinh tế toàn cầu.
Nhiều nhà khoa học cho rằng: cuộc khủng hoảng lần này cho thấy nhiều
nước (trong đó có nước Mỹ) cần thiết phải xem xét lại triết lý và mô hình tăng
trưởng kinh tế hiện tại đang áp dụng, trong đó đặc biệt cần phải xem xét quan
điểm về vai trò kinh tế của nhà nước. Điều đó chứng tỏ trong lòng thị trường và
cơ chế kinh tế thị trường chứa đựng những khuyết tật đáng kể.
