Thất bại của thị trường là những trường hợp thị trường cạnh tranh
can thiệp một cách không có hiệu quả, thị trường không thể sản xuất ra hàng hóa
và dịch vụ ở mức hiệu quả xã hội, vì vậy sự lựa chọn của thị trường khác với sự
lựa chọn của xã hội và làm tổn hại đến phúc lợi xã hội. Những trường hợp thất
bại của thị trường chủ yếu bao gồm:
Độc
quyền thị trường
Khi thị trường chỉ do một hay một số ít các hãng, công ty thống
trị thì nguy cơ tồn tại một thể lực độc quyền, chi phối thị trường là rất lớn.
Các hãng có quyền lực độc quyền có thể tạo thêm lợi nhuận siêu ngạch bằng cách
tăng giá mà không sợ có những đối thủ mới gia nhập thị trường. Kết quả là sự
lựa chọn quy mô sản xuất của các nhà độc quyền khác với sự lựa chọn của thị
trường cạnh tranh hoàn hảo, làm giảm phúc lợi xã hội ròng. Thiệt hại lớn nhất
thuộc về người tiêu dùng hàng hóa và dịch vụ, họ sẽ phải trả giá cao hơn cho
những hành vi mua hàng hóa của mình.
Ngoại ứng
Đây là trường hợp xảy ra khi tác động của một giao dịch trên thị
trường có ảnh hưởng đến một đối thượng thứ ba, ngoài người bán và người mua,
nhung những tác động này thị trường không thể tính đến. Có thể chia làm hai
loại ngoại ứng là ngoại ứng tích cực và ngoại ứng tiêu cực.
Ngoại ứng tích cực là các giao dịch trên thị trường tạo tác
động tốt cho đối tượng thứ ba. Ví dụ như, trong lĩnh vực dịch vụ y tế, một số
trẻ em được gia đình cho tiêm chủng phòng dịch, như vậy thị trường diễn ra giữa
những người tham gia tiêm phòng và những người cung cấp dịch vụ tiêm phòng.
Hiện tượng ngoại ứng tích cực ở đây là: việc tiêm chủng không chỉ mang lại lợi
ích cho trẻ em được tiêm chủng mà còn cho toàn cộng đồng, vì khi đứa trẻ được
tiêm chủng việc lây truyền bệnh trong cộng đồng sẽ giám đi và do đó những đứa
trẻ khác cũng được bảo vệ khỏi bệnh tật mặc dù chúng có được tiêm chủng hay
không.
Ngoại ứng tiêu cực là hiện tượng hoạt động giao dịch trên thị
trường gây ảnh hưởng không tốt cho đối tượng thứ ba. Ví dự như: khói xả từ các
phương tiện giao thông hoặc từ nhà máy có thể gây ô nhiễm môi trường, nhưng
những tổn hại cho môi trường không được tính thành chi phí đối với các chủ
phương tiện và nhà máy.
Những ngoại ứng tích cực hay tiêu cực đều không ảnh hưởng
đến những người tham gia thị trường. Do đó, thị trường thường không cập nhật
vào trong sự lựa chọn của mình, những người tham gia thị trường không tự có ý
thức giám bớt hoạt động của mình (đối với ngoại ứng tiêu cực) hoặc tăng
quy mô hoạt động (đối với ngoại ứng tích cực) đế phù hợp với lợi ích chung
mà đáng lẽ xã hội cần phải lựa chọn, và kết quả là không đạt hiệu quả xã hội.
Từ khóa tìm kiếm nhiều:
thu nhập bình quân đầu người
